W dniu 24 marca 2020 roku wejdzie w życie nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe dotycząca upadłości konsumentów oraz osób fizycznych prowadzących jednoosobowo działalność gospodarczą. Nowe przepisy zliberalizują przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, w związku z czym wielu dłużników czeka ze złożeniem wniosku o upadłość na ich wejście w życie. Czy taka strategia jest na pewno korzystna? Wydaje się, że nie w każdym wypadku.
Liberalizacja przesłanek ogłoszenia upadłości
Na tle obecnie obowiązujących przepisów do ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie wystarczy sam fakt niewypłacalności dłużnika w sytuacji, w której zachodzą negatywne przesłanki określone w art. 4914 Pr. up. Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień. Od 24 marca 2020 r. sądu na etapie ogłaszania upadłości nie będzie interesowało czy dłużnik przyczynił się w sposób zawiniony do swojej niewypłacalności. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej będzie więc z pewnością łatwiejsze. Wystarczy bowiem sam fakt niewypłacalności dłużnika, rozumianej jako stan, w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 Pr. up).
Sankcje za zawinione przyczynienie się do niewypłacalności (wydłużony plan spłaty wierzycieli, odmowa oddłużenia)
W nowym modelu badanie dotychczasowych przesłanek negatywnych przeniesione zostało na etap po likwidacji majątku upadłego i może mieć wpływ na sposób zakończenia postępowania. Fakt zawinionego doprowadzenia do niewypłacalności (w postaci winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) będzie brany pod uwagę przy określeniu długości planu spłat wierzycieli, który w takim wypadku będzie wynosił od minimum trzech do maksymalnie siedmiu lat.
Jeżeli jednak sąd uzna, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy (w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań), to odmówi ustalenia planu spłaty. Będzie to sytuacja wyjątkowo niekorzystna dla upadłego, który poddając się rygorom postępowania upadłościowego, łącznie z likwidacją majątku, nie osiągnie oczekiwanego celu tego postępowania w postaci umorzenia zobowiązań (tzw. oddłużenia). Podobne ryzyko czeka na upadłego w przypadku, gdy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzono w stosunku do niego postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Na tle dotychczasowych przepisów w takim wypadku sąd odmawiał ogłoszenia upadłości.
Trzeba również odnotować, że w związku z nowym modelem upadłości na etapie rozpoznawania wniosku o jej ogłoszenie sąd nie będzie badał już czy dłużnik w okresie ostatnich dziesięciu lat, mając taki obowiązek, nie zgłosił w terminie wniosku o upadłość. Odpadnie również przesłanka negatywna upadłości w postaci prawomocnego uznania, że dłużnik w ostatnich dziesięciu latach dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Nie można jednak wykluczyć, że takie niewłaściwe zachowania wpłyną na długość trwania postępowania upadłościowego poprzez wydłużenie planu spłaty wierzycieli a w skrajnych wypadkach nawet na ostateczną odmowę oddłużenia. Dłużnik musi liczyć się z ryzykiem, że dokonanie przez niego w przeszłości czynności z pokrzywdzeniem wierzyciela zostanie zakwalifikowane jako celowe doprowadzenie do niewypłacalności.
W konsekwencji po zmianie przepisów prostsze będzie uzyskanie statusu upadłego, jednak zdecydowanie mniej przewidywalny będzie rezultat postępowania upadłościowego. W aktualnym stanie prawnym dłużnik, co do którego sąd ogłosił upadłość, może z dużym prawdopodobieństwem liczyć na osiągnięcie celu postępowania. Po zmianie przepisów, składając wniosek o upadłość, będzie musiał liczyć się z ryzykiem odmowy umorzenia zobowiązań w postanowieniu kończącym postępowanie. Na etapie ogłoszenia upadłości nie będzie miał też pewności – w odróżnieniu od obecnych przepisów – że ostatni etap postępowania w postaci planu spłaty wierzycieli nie będzie trwał dłużej niż 36 miesięcy.
Przyśpieszenie postępowania
Jeżeli chodzi o inne zmiany, to pozytywnie ocenić należy te, które mają na celu przyśpieszenie postępowania. Do takich zaliczyć należy po pierwsze zgłaszanie wierzytelności bezpośrednio syndykowi a nie jak obecnie sądowi. Po drugie możliwość prowadzenia postępowania w trybie uproszczonym, w którym nie sporządza się listy wierzytelności, planu podziału masy upadłości oraz nie ma obowiązku składania sprawozdań rachunkowych. Z punktu widzenia interesu upadłego korzystne będzie zaliczenie do okresu spłaty wierzycieli okresu postępowania przekraczającego sześć miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości do dnia ustalenia planu spłaty wierzycieli. Jeżeli więc plan spłaty nie zostanie ustalony w terminie półrocznym od ogłoszenia upadłości, to przewlekłość ta nie powinna powodować przedłużenia czasu trwania postępowania. W konsekwencji upadły nie odczuje negatywnych skutków wydłużenia okresu likwidacji majątku ponad założony termin sześciu miesięcy od ogłoszenia upadłości.
Ustawodawca przesądził również o dopuszczalności w upadłości konsumenckiej tzw. pre-packu, czyli zatwierdzenia przygotowanej sprzedaży majątku upadłego o znacznej wartości. Taki sposób likwidacji majątku polega na złożeniu przez uczestnika postępowania wniosku o sprzedaż określonego składnika majątku na rzecz konkretnego nabywcy. W upadłości konsumenckiej instytucja ta może służyć np. zachowaniu w rodzinie dłużnika majątku w postaci nieruchomości.
Warunkowe umorzenie zobowiązań
Nową instytucją w upadłości konsumenckiej będzie warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty na okres 5 lat. Sąd wyda takie postanowienie w przypadku stwierdzenia, że niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego. Z punktu widzenia upadłego nie będzie to sytuacja komfortowa. W okresie pięcioletnim upadły zostanie poddany ograniczeniom w zarządzaniu swoim majątkiem, z jednoczesnym obowiązkiem składania corocznych sprawozdań o swojej sytuacji majątkowej. W przypadku poprawy sytuacji upadłego i w konsekwencji ustania niezdolności spłat sąd ustali plan spłaty wierzycieli. Plan taki może w najgorszym wypadku zostać ustalony na okres 7 lat. W połączeniu z okresem warunkowego umorzenia oznaczać to może, że oddłużenie upadłego nastąpi dopiero po kilkunastu latach od ogłoszenia upadłości.
Ułatwienie w upadłości jednoosobowych przedsiębiorców
Nowelizacja wprowadza ułatwienia dla jednoosobowych przedsiębiorców ogłaszających upadłość. W sytuacji utraty mieszkania lub domu będą oni mogli skorzystać z wydzielenia kwoty na cele mieszkaniowe w wysokości równowartości przeciętnego czynszu za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. Do tej pory możliwość taka była zarezerwowana tylko dla konsumentów. Zachętą dla przedsiębiorców powinno być również wyłączenie z masy upadłości części dochodów na utrzymanie upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu. Ustawowo kwota ta została ustalona na ponad 1000 zł na osobę z możliwością modyfikacji przez sąd.
Nowe przepisy będą miały zastosowanie do wniosków złożonych od 24 marca 2020 r. W przypadku wniosków złożonych przed tą datą ogłoszenie upadłości oraz postępowanie upadłościowe będzie toczyło się według starych reguł.
